In 10 stappen naar duurzame signage en bewegwijzering

Foto: Coöperatie DELA vervangt begin 2024 haar signage en bewegwijzering met behulp van meer duurzame materialen.

Wat is duurzaam als het gaat om branding?

Met Van Dale’s definitie “geschikt, bestemd om lang te duren” kun je alle kanten op; te veel ook. Dat biedt ons dus geen houvast, en is al helemaal niet meetbaar. De nadruk lijkt ook te liggen op het lang meegaan. Een belangrijk aspect van duurzaamheid, maar het is zeker niet het enige waar we naar moeten kijken. Een illustratief voorbeeld daarbij: basalt wordt vaak aangeprezen als een zeer duurzaam materiaal, omdat het erg lang meegaat. Dat klopt ook, maar de winning, productie en het transport zijn tegelijkertijd zwaar milieubelastend. In zo’n geval ligt greenwashing dan wel op de loer. Zeker als je product geen 90 jaar mee hoeft te gaan, zoals met signage en bewegwijzering.

LCA en MKI

Als je intrinsiek gemotiveerd bent om het beste te doen, dan zijn er gelukkig hulpmiddelen. Zo is er de LCA (= Life Cycle Analysis), een internationaal wetenschappelijk erkende methode om milieuprestaties te kwantificeren; van het winnen van grondstoffen tot en met de recycling ervan. In Nederland doen we dat met de MKI (= Milieukostenindicator), uitgedrukt in euro’s. Het voegt alle relevante milieueffecten gedurende de gehele levenscyclus (LCA) van een product of project samen in één enkele score van milieukosten die de milieu-schaduw-prijs of schaduwkosten aantoont. Die tel je dan fictief op bij ‘gewone’ prijs die je betaalt. Hoe lager die MKI, hoe beter.

Een voorbeeld van een rond verkeersbord, om een idee te krijgen:

Het zijn dan wel fictieve bedragen,maar het is reëel dat het alternatief een grotere investering vergt, ook inclusief MKI. Vaak wel. Je moet het dus wel willen.

In de bouw en bij de overheid is de MKI al aardig ingeburgerd als wegingsfactor om vergelijkend inzicht te krijgen. Van de materialen die we in de wereld van signage en bewegwijzering gebruiken zijn er nu echter nog nauwelijks scores berekend en vindbaar in de Nationale Milieudatabase. Best jammer.

CO₂ eq

De zogenaamde CO₂ equivalent (CO₂e of CO₂ eq) biedt voor signage en bewegwijzering een beter beschikbare meetlat, ook al is het maar één van de elf milieueffecten die je berekent voor de LCA / MKI). Van deze indicator mag je tegenwoordig ook verwachten dat je leverancier deze kan (laten) tonen; het is inmiddels wereldwijd ingeburgerd.

Een hele korte uitleg: één kilogram CO₂-equivalent staat gelijk aan de broeikaswerking van 1 kilogram CO₂. Naast koolstofdioxide telt men daarbij andere broeikasgassen mee, in een verhouding zoals vastgesteld door de Global Warming Potential (GWP). Zo levert bijvoorbeeld 1 kg methaan verhoudingsgewijs 28 kg CO₂ en zwavelhexafluoride, een heftig broeikasgas, zelfs 23.500 kg CO₂.

Ook hier weer een voorbeeld, maar nu toegespitst op de materialen zoals we die regelmatig als freesletters toepassen:

Let wel, dit zijn leverancier-/producent-specifieke cijfers, en het ACM is daarbij weer afhankelijk van het materieel tussen de aluminium platen. Maar je kunt hier wel mooi zien dat virgin acrylaat beduidend slechter scoort (en dus milieubelastender is) dan de gerecyclede variant. En, ook al staat het hier niet bij, Chinees ACM zal ook veel slechtere score laten zien dan de Europese variant, met name door het transport.

De mate van milieubelasting doorrekenen in een vergelijkbare eenheid, zoals de MKI en CO₂ equivalent, biedt objectief inzicht bij het kiezen van nieuw materiaal. En is in principe greenwashing-vrij. In principe, want het vereist transparant inzicht in de hele keten. Daar zit regelmatig wel een uitdaging.

Sturen op een zo laag mogelijke CO₂ voetafdruk

De hiervoor genoemde rekeneenheden geven je een instrument om te kiezen. Dat is fijn, maar wat als die cijfers niet zo eenvoudig boven tafel komen? Al zou je dat eigenlijk niet meer moeten accepteren. Welnu, onder water van die complexe doorrekeningen zitten een paar simpele principes die je zelf al de mogelijkheid bieden om met boerenverstand te sturen op een zo laag mogelijke CO₂ voetafdruk bij de aanschaf van signage en bewegwijzering. Ik noem de meest belangrijke:

• Gebruik gerecyclede materialen (want winning en productie van virgins zijn vaak de grootste belastende factoren in het hele proces)
• Gebruik alternatieve materialen die weinig/minder water, energie, beperkte grondstoffen en land nodig hebben (denk aan bamboe borden i.p.v. de traditionele stalen of aluminium versies)
• Zorg voor winning van grondstoffen en productie dichterbij (want elke kilometer transport levert een voetafdruk op, en flink als het uit Azië moet komen)
• Reduceer de hoeveelheid materiaal (want elke gram minder, betekent een kleinere voetafdruk)
• Kies voor materiaal met een laag/lager soortelijk gewicht (want elke kg minder, levert minder uitstoot bij het transport)

Circulariteit

Een heel andere insteek om naar verduurzaming te kijken is het verhogen van de circulariteit van producten en haar onderdelen. Want naarmate we dat beter doen, des te minder hoeven we grondstoffen te laten delven. Bij circulariteit denken we dan meestal aan recycling omdat dit in ons dagelijks bestaan gelukkig is ingeburgerd, maar er zijn meer én betere vormen.

Het 10R-model van Jacqueline Cramer helpt je om deze overzichtelijk te maken. Met een simpele wetmatigheid: des te groener op de ladder, des te beter voor de leefbaarheid van onze planeet. Voor signage en bewegwijzering verbijzonderde VIM Group deze als volgt.

In 10 stappen naar een relevante bijdrage aan onze planeet

Waar begin je met je goede bedoelingen om het beter te doen; hoe ga je dat allemaal uitzoeken? En hoeveel tijd krijg je er überhaupt voor als er een rebranding of merkverandering voor de deur staat? In tien stappen laat ik je het proces zien om tot duurzamere keuzes te komen.

1. Stel je duurzaamheidsdoelstellingen in een roadmap vast, als je organisatie ze nog niet heeft
2. Vertaal die doelstellingen naar eisen en wensen t.a.v. signage en bewegwijzering; dus naast de technische specificaties en de eisen en wensen vanuit het design
3. Stel de beoordelingscriteria vast die voor jou relevant zijn
   • langs welke meetlat leggen we de mogelijke oplossingen? (naast de meetlat van ‘(extra) investering’ en ‘passende bij visuele uitstraling/ontwerp’)
   • hoe wegen we ze ten opzichte van elkaar?
4. Doe deskresearch, op zoek naar mogelijk passende materialen/producten
5. Ga van de longlist aan mogelijkheden naar een shortlist
6. Doe veldonderzoek bij de shortlist van leveranciers, producenten en in de verdere keten
7. Laat prototypes maken om de werkelijke toepasbaarheid uit te vinden
8. Laat potentiële leveranciers bieden (je kunt dit combineren met de stap hiervoor)
9. Maak de vergelijking objectief inzichtelijk
10. Kies de juiste leverancier en bijbehorend plan

Haal de juiste expertise in huis

Geen rocket science op zich, die 10 stappen, maar je hebt voor een aantal stappen echt kennis  nodig. Niet alleen materiaal- en constructiekennis, maar je moet de duurzaamheidsdoelstellingen samen kunnen brengen met die van het design (gewenste merkervaring) en het (beschikbare) budget. Dat zijn al expertises op zich; laat staan dat je ze allemaal weet te doorgronden. Tel daarbij op dat duurzaamheid in de wereld van signage en bewegwijzering nog nauwelijks uit de startblokken is gekomen. Daarom moet je ook nog volhardend op de juiste knoppen kunnen duwen; soms ver in de keten. Veel organisaties hebben deze expertise niet in huis. Wij ondersteunen met onze interdisciplinaire aanpak daarom veel van onze opdrachtgevers bij dit soort vraagstukken.

Het feit dat een signage- of bewegwijzeringselement zelden uit één materiaalsoort bestaat maakt het nog complexer; je kunt ze niet los van elkaar zien. Denk aan:

• de nabehandeling om roest te weren (met verschillende technieken die allemaal weer verschillende scores qua milieubelasting laten zien)
• het toepassen van folies en coatings (PVC, PVC-vrije, bio-based, etc. met verschillende scores qua milieubelasting)
• de add-ons zoals verlichting, funderingen en bevestigingen

Het vereist een doortastende allesomvattende kijk op de (duurzame) zaak om het in haar geheel te laten kloppen. Je kunt een prachtig scorend product hebben maar als de maatvoering leidt tot veel snijverlies bij de constructie dan was wellicht dat minder scorende alternatief onder aan de streep toch beter geweest. Om maar een voorbeeld te noemen.

Is duurzaamheid ook duur?

Duurzaamheid kan inderdaad duur zijn; in veel gevallen vergt het een eenmalige investering. Er zijn ook voorbeelden dat het meevalt of zelfs goedkoper blijkt te zijn (al dan niet vanuit het oogpunt van afschrijving  – CAPEX). En de situatie verbetert met de tijd want de mogelijkheden nemen met de dag toe.

Als je als organisatie MVO hoog in het vaandel hebt, dan is zo’n MKI-score natuurlijk heel prettig om mee te werken want dan kun je die kwantificeerbaar meerekenen in de werkelijke kostprijs (inkoopprijs + MKI) van iets. Dat maakt jouw investering in duurzaamheid transparant; ook prettig voor het (sociaal) jaarverslag.

Tot slot

We zijn er nog lang niet; het is een meer dan boeiende ontdekkingsreis. En vooral broodnodig. Reacties, input en mooie voorbeelden van de lezers van deze blogpost zijn dan ook meer dan welkom. Laten we als branche de hoognodige verduurzaming op gang trekken. We hebben een inhaalslag te doen en elk stapje helpt!

Loop je met duurzaamheidsvraagstukken rond en wil je een keer om tafel om het hierover te hebben? Ik help je graag verder. Neem gerust contact met me op via bert.wolters@vim-group.com of 06 21 24 67 30.